Spacerując po gołuchowskim parku krajobrazowym można zobaczyć jedno z
najlepiej zachowanych założeń rezydencjonalnych w Wielkopolsce.  Jego
dzieje związane ze znakomitymi rodami Leszczyńskich, Dział

Muzeum Zamek w Gołuchowie - Oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu

Muzeum Narodowe w Poznaniu

Spacerując po gołuchowskim parku krajobrazowym można zobaczyć jedno z
najlepiej zachowanych założeń rezydencjonalnych w Wielkopolsce.  Jego
dzieje związane ze znakomitymi rodami Leszczyńskich, Działyńskich i
Czartoryskich na trwałe wpisane zostały do historii i kultury polskiej.
Gołuchów jest ważnym miejscem na mapie polskiego muzealnictwa.
Znajdujące się tu  zabytkowe zabudowania stanowiły do wybuchu II wojny
światowej jedną z rezydencji arystokratycznych łączących wspaniałą pod
względem architektonicznym siedzibę ze zbiorami muzealnymi i
bibliotecznymi. Obecny wizerunek zamku i otaczającego go parku
krajobrazowego zawdzięczamy miłośnikom sztuki jakimi byli jego
właściciele w drugiej połowie XIX wieku – Izabela i Jan Działyńscy.
Kreacja tego miejsca jest dziełem kolekcjonerki i wizjonerki jaką była
Izabela z Książąt Czartoryskich hrabina Działyńska (1830 – 1899).
Urodzona w Warszawie, od trzeciego roku życia wychowywana w Paryżu,
córka Adama Jerzego Czartoryskiego i Anny z Sapiehów była wnuczką
Izabelli z Flemingów Czartoryskiej – twórczyni muzeum w Puławach.
Po klęsce powstania listopadowego, za popieranie ruchów wyzwoleńczych
1831 roku, dobra Czartoryskich zostały skonfiskowane przez carskie
władze, a niezwykła kolekcja tego muzeum została rozbita. Szczęśliwie
uratowane zbiory puławskie znalazły się w Paryżu, pod opieką tworzącego
tam ośrodek polskiego życia politycznego i patriotycznego na emigracji,
syna Izabeli - Adama Jerzego i jego rodziny, w ich paryskiej rezydencji 
Hotel Lambert. Tam młodziutka Iza wraz z matką prowadziła salon
towarzyski, by w późniejszych latach wspomagając działania na rzecz
potrzebujących przewodniczyć Towarzystwu Dobroczynności Dam Polskich czy
sprawować opiekę nad Instytutem Panien Polskich.
Przede wszystkim jednak Paryż był dla niej miejscem gdzie mogła rozwijać
swoją wielka pasję – kolekcjonerstwo, pozyskując ale też wystawiając
swoje zbiory i udostępniając je dla naukowych opracowań.
W XIX wieku muzea stawały się symbolem poczucia przynależności do
narodowej historii a wznoszone w wielu stolicach europejskich gmachy
muzealne, szybko zyskały miano najważniejszych instytucji publicznych.
Towarzyszące wielu paryskim aukcjom wystawy i katalogi, rozwijały
publiczne zainteresowanie sztuką i kolekcjonerstwem a zbiory
Czartoryskich reprezentując Polskę mogły zaistnieć w tym elitarnym
środowisku.
   W takiej atmosferze, wraz ze zmieniającą się sytuacją polityczną
puławskie i paryskie zbiory zapoczątkowały powstanie dwóch muzeów,
tworzonych przez Władysława Czartoryskiego w Krakowie i Izabelę
Działyńską w Gołuchowie.
Dzięki  zawartemu w 1857 roku małżeństwu z Janem hr. Działyńskim, 
Izabela pojawiła się w Gołuchowie, w Wielkim Księstwie Poznańskim.
Poszerzyły się jej zainteresowania a tym samym zakres zbiorów, które
umieszczone w przebudowanym w stylu francuskiego renesansu zamku zyskały
wspaniałą oprawę. Zgromadziła tu rzemiosło artystyczne z okresu
antycznego, wczesnochrześcijańskiego, znakomitą kolekcję emalii, rzeźbę
średniowieczną i renesansową, dzieła malarstwa i tkactwa a także grafikę
polską i europejską. Dzięki wspólnym zainteresowaniom Działyńskich
powstała imponująca kolekcja naczyń antycznych, uważana z uwagi na jej
wartość artystyczną i historyczną za najcenniejszą w Polsce. O ogólną
dostępność zbiorów oraz ich niepodzielność Izabela zadbała ustanawiając
w 1893 roku Ordynację Książąt Czartoryskich na Gołuchowie. Dzieliła
życie pomiędzy rezydencję rodzinną - paryski pałac Hotel Lambert a
Gołuchów nazywany przez nią ziemskim rajem.
Zmarła nagle 18 marca 1899 roku w Mentonie we Francji, pochowana została
w Gołuchowie w przebudowanej na mauzoleum książąt Czartoryskich XVII.
wiecznej kaplicy, niedaleko zamku.
11 listopada 1900 roku ordynację objął książę Witold Kazimierz
Czartoryski, najmłodszy syn Małgorzaty z Orleanów i Władysława
Czartoryskich.
   Po przedwczesnej śmierci Witolda w 1911 roku, ordynacja przeszła w ręce
jego starszego brata, ordynata sieniawskiego, księcia Adama Ludwika i
jego żony Marii Ludwiki z Krasińskich. Ostatni ordynaci uznając kolekcję
za zamkniętą, zadbali o rozwój naukowy zbiorów, jego dostępność i
odpowiednie zarządzanie muzeum.